Για την αρχόντισσα Σύμη, που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία αποτελεί γεννέτειρα των τριών Χάριτων, έχουν γραφτεί εκατοντάδες περιγραφές κι έχουν γίνει αμέτρητα αφιερώματα.
Εδώ όμως τα λόγια και οι εικόνες δεν αρκούν για να καταλάβει κάποιος τη μαγεία του νησιού.
Μόνο αν περιπλανηθείς στα μικροσκοπικά σοκάκια του νησιού, θαυμάσεις τα νεοκλασικά σπίτια του Γιαλού που είναι βγαλμένα από παραμύθι, περπατήσεις την ώρα του δειλινού στην Καλή Στράτα, βουτήξεις στα καταγάλανα νερά της και επισκεφτείς την Ιερά Μονή του Πανορμίτου, θα μπορέσεις να νιώσεις την ιδιαίτερη αύρα του μέρους.
Από τη στιγμή που το καράβι μπει στο λιμάνι και εμφανιστεί το δημοτικό ρολόι, ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο ξεκινάει.
Χρωματιστά αρχοντικά σε κόκκινες, γαλάζιες, μπλε και σομόν αποχρώσεις, με μεγάλα παράθυρα, κεραμιδένιες στέγες και τριγωνικές προσόψεις, αμφιθεατρικά χτισμένα, κοσμούν περήφανα τις πλαγιές του Γιαλού και θυμίζουν νοσταλγικά στους επισκέπτες την αίγλη των παλιότερων εποχών.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που όλος ο οικισμός έχει ανακηρυχθεί ιστορικός διατηρητέος.
Από πάνω του ακριβώς στέκουν αγέρωχα οι εκκλησίες του Ευαγγελισμού, του Άη Γιάννη, της Παναγίας του Κάστρου και της Λεμονίτισσας, λες και προστατεύουν νυχθημερόν το λιμάνι και τους κατοίκους.
Απέναντι περίπου από το ρολόι, μια φαρδιά, ανηφορική διαδρομή με πεντακόσια πέτρινα σκαλοπάτια διακρίνεται ανάμεσα από τα χαλατά, τα αρχοντικά δηλαδή των καπεταναίων και των εμπόρων που καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κι ακόμη δεν έχουν επισκευαστεί.
Η Καλή Στράτα, που συνδέει το λιμάνι με το χωριό, ήταν για πολλά χρόνια ο κεντρικός εμπορικός δρόμος του νησιού από όπου πραγματοποιούνταν όλες οι μεταφορές.
Στολισμένη με ξελογιάστρες μπουκαμβίλιες και περίτεχνες εξώπορτες σπιτιών που σου εξάπτουν τη φαντασία, αναμφισβήτητα πρόκειται για μια μοναδική εμπειρία περιπάτου.
Ειδικά αν την κατεβαίνεις την ώρα του ηλιοβασιλέματος και βλέπεις τον Γιαλό να πιάνει φωτιά από τα κόκκινα χρώματα του ουρανού!
Γενικότερα, η Σύμη αν και μικρή σε έκταση, έχει πολλά ενδιαφέροντα σημεία κυρίως λόγω της δαντελωτής ακτογραμμής της.
Στο νότιο μέρος βρίσκεται η Ιερά Μονή του Πανορμίτου και το νησάκι Σεσκλί, που προσφέρεται για θαλάσσιες εξερευνήσεις, ενώ στο βόρειο τμήμα υπάρχει το άλλο λιμάνι, ο Εμπορειός, και η νησίδα Νίμος, η οποία διαθέτει μια βοτσαλωτή παραλία με γαλάζια διάφανα νερά.
Τέλος, η Αγία Μαρίνα, το βραχώδες νησάκι στον κόλπο Πέδι, και ο Άγιος Γεώργιος Δυσάλωνας, μεταξύ Πέδι και Μαραθούντα, είναι οι παραλίες που συναγωνίζονται για το ποια είναι η ομορφότερη.
